برای گردش در شیراز، انتخاب های بسیاری پیش رو دارید؛ انتخاب هایی که تا روزها و هفته ها می توانند شما را سرگرم کنند و وجه های مختلفی از شهر بهارنارنج ها را به شما نشان دهند. اینجا برای هر سلیقه و علاقه ای، انتخاب های جذابی وجود دارد. هم آنهایی که علاقه مند به تاریخ ایران هستند می توانند از گردش در شیراز لذت ببرند و هم آنهایی که یک مقصد را برای خرید یا درمان و سلامت انتخاب می کنند. علاقه‌مندان به هنر و معماری نیز دست خالی از شیراز باز نمی گردند و دوست‌داران باغ ایرانی نیز از گردش در شهر شعر و ادب پارسی سیر نمی شوند. به هر حال، هر سلیقه ای که داشته باشید به احتمال زیاد با خاطره هایی خوش و جذاب از شیراز بر می گردید.

حال در این میان دیدنی هایی وجود دارد که کمتر از جاذبه هایی مانند آرامگاه های حافظ و سعدی، باغ ارم و نارنجستان یا شاهچراغ بر سر زبان هاست؛ اما به اندازه آنها جذابیت دارد و تماشایی ست. انتخاب امروز کارناوال نیز یکی از همین جاذبه هاست. گشت و گذار این بارمان را به باغ و عمارت شاپوری اختصاص داده ایم و می خواهیم از جنبه های مختلف گردش در این مکان رویایی برای تان بگوییم. ما را همراهی کنیدعکس های باغ و عمارت شاپوری را که برای اولین بار تماشا می کنید، بی درنگ شیفته زیبایی و هنر به کار رفته در ساخت آن می شوید و کنجکاو که این ساختمان زیبا در کجای ایران قرار دارد و داستانش چیست؟

عمارت شاپوری با 840 مترمربع زیربنا در باغی به همین نام به وسعت 4635 مترمربع در محله انوری شیراز و خیابان کریم خان به دست معمار، حاج ابوالقاسم مهندسی ساخته شده و جلوه های تازه و جدیدی به معماری ایرانی داده است. خانه ای 2 طبقه که به عبدالصاحب شاپوری، تاجر بزرگ شیرازی تعلق داشت و بین سال های 1310 تا 1315 بنا شد. چیزی که عمارت شاپوری را از دیگر ساختمان های تاریخی و زیبای شیراز متمایز می کند، بهره گیری از معماری اروپایی، ستون های قرینه و رنگی، تزیینات و گچ بری های رنگی، راه پله ای دو سویه و ... است.

عمارتی که به شماره 2781 در تاریخ 16 مهرماه 1379 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و در سال های اخیر به همت بخش خصوصی تعمیر و بازسازی شد. این عمارت و باغ امروزه به عنوان یک رستوران و کافی شاپ، نمایشگاه صنایع دستی و آثار هنری به فعالیت خود ادامه می دهد.از جذابیت های شیراز این است که در لحظه می تواند با زیبایی ها، ساختمان ها، باغ ها، خیابان ها و حال و هوای خوشی که در شهر جریان دارد شما را غافلگیر کند. یکی از بزرگترین این غافلگیری ها، باغ و عمارت شاپوری ست که با آن طراحی خاص و متفاوت خود، با آن نورپردازی های ویژه که به مانند نگینی در تاریکی شب می درخشد، با آن حال و هوای جذابی که شما را به آرامش می رساند و صداهایی که به گرمی جریان دارد، گردشی متفاوت در شیراز به شما هدیه می دهد. همان طور که قبلا اشاره کردیم، بخشی از خانه شاپوری به عنوان رستوران و کافی شاپ مورد استفاده قرار دارد و انواع غذاهای سنتی ایرانی، فست فود، نوشیدنی های گرم و سرد در آن در فضای دلچسب باغ و عمارت با دیدی فوق العاده به منظره اطراف، سرو می شود.

به غیر از معماری و تزیینات ایرانی که در جای جای بنا به کار رفته اند، شکل های دیگری از هنر ایران و استان فارس در این مجموعه به چشم می خورند. به همت میراث فرهنگی استان فارس و صاحب عمارت شاپوری در بخش های مختلف عمارت نمایشگاهی از آثار هنری و صنایع دستی فارس دیده می شود که می توان با گردشی داخل خانه، از تماشای هنر اصیل ایرانی در میان عمارتی اروپایی لذت برد و با جلوه های فرهنگ ایران و شیراز بیشتر آشنا شد. باغ شاپوری باغی خصوصی بود و به سفارش تاجر ثروتمند و سرشناس خود، عبدالصاحب شاپوری ساخته شد. باغی که سبک ساخت آن با دیگر باغ های ایرانی از جهاتی فرق می کند و به دیگر باغ های شیراز مانند باغ ارم، نارنجستان قوام و ... چندان شباهتی ندارد.

در باغ شاپوری بناها و بخش های مختلفی به چشم می خورند که هر کدام با توجه به مکانی که در آن ساخته شده اند، کاربری ویژه خود را داشتند. در مجموعه شاپوری علاوه بر عمارت مرکزی، 3 ساختمان دیگر نیز دیده می شود که دو ساختمان در جبهه شمالی قرار دارند. بنای اول به محل استقرار کالسکه، سورچی و خدمه اختصاص داشت و از بنای دوم به عنوان اندرونی استفاده می شد. اگر افراد خانواده می خواستند بین این دو بنا که در نزدیکی هم بودند رفت و آمد داشته باشند می توانستند از طریق دری که بین این دو بخش مابین حیاط ها وجود داشت عبور کنند.

ساختمان سوم مجموعه شاپوری هم در ضلع جنوب غربی باغ قرار داشت و کاربری آن آشپزخانه بود. امروزه بقایای زیادی از آشپزخانه باقی نمانده است و تنها دیوارهایی از ساختمان قدیمی آن به چشم می خورد. شمال شرقی باغ هم به ساخت یک گلخانه و یک حلقه چاه اختصاص داده شده بود. باغ شاپوری به غیر از ساختمان هایی که نام بردیم، حوض های معروفی نیز دارد که از ویژگی های شاخص و اصلی آن به شمار می رود و با دیگر حوض های ایرانی تفاوت دارد. دو حوض میانی باغ و حوض قلبی شکل، حوض های مشهورتر باغ شاپوری هستند. حوض میانی به شکل پنج‌پر در گذشته همواره پرآب بود، کاربری استخر را داشت و در روشنایی روز با بازتابی از عمارت، دل از بینندگان و ساکنان خانه می برد. این شکل از ساخت حوض قبلا در معماری باغ های شیراز دیده نشده بود. حوض قلبی شکل نیز در جنوب غربی باغ قرار دارد و همان طور که از نام آن بر می آید طرحی قلب مانند دارد.

در این باغ انواعی از درختان سوزنی برگ مانند کاج، سرو و ... درختان میوه مانند انار، انجیر، نارنج و خرما و درختانی مانند سرو، افرا، چنار و ... به چشم می خورد. پیش از این گفتیم که باغ شاپوری، با دیگر باغ های ایرانی در ساخت تفاوت هایی دارد؛ اما این تفاوت ها چیست؟ باغ شاپوری یک نمونه از سبک باغ‌سازی در اوایل دوره پهلوی ست؛ زمانی که طراحی باغ های ایرانی با باغ های اروپایی در هم آمیخته شد و کم کم نوع باغ ایرانی در بوته فراموشی قرار گرفت. طرح باغ شاپوری کاملا غیر ایرانی ست. تا آن دوره حوض میانی اغلب به شکل مستطیل بود و هم راستا با باغ و ورودی عمارت اصلی ساخته می شد؛ اما در باغ شاپوری این طراحی حوض و جانمایی آن کاملا متفاوت با معماری ایرانی ست. حوض اصلی باغ شاپوری، شکلی از یک گل پنج پر دارد و مسیرهای دسترسی اطراف آن به صورت دایره و منحنی درآمده است تا برای عبور و مرور ماشین مورد استفاده قرار گیرد.

در طرح باغ شاپوری شکل چهارباغ و تقسیم های مربع مانند مورد استفاده قرار نگرفته اند و درختکاری ها نیز بر اساس طرح چهار باغ نیستند. از دیگر تفاوت های باغ شاپوری می توان به نحوه طراحی حرکت آب در جوی های باغ با نحوه حرکت آنها در دیگر باغ های ایرانی اشاره کرد، به طور کلی یکی از اصلی ترین ویژگی های باغ ایرانی طراحی حرکت آب در فضای باغ به سمت حوض ها و استخرهای مختلف است اما در باغ شاپوری این حرکت دیده نمی شود و آبی که در جوی ها جاری هستند به حوض های باغ نمی رسند. تفاوت دیگر باغ شاپوری با باغ ایرانی در شکل حوض هاست.

شکل حوض پنج پر و حوض قلبی شکل، کاملا غیر ایرانی ست و تا قبل از آن، ساخت چنین حوض هایی در معماری ایرانی به ندرت دیده می شد. ریتم کاشت درختان در باغ تفاوت دیگر باغ شاپوری با باغ های ایرانی ست. برخلاف طراحی باغ ایرانی کاشت درختان در باغ شاپوری به صورت قرینه نیست و محور دید باغ کاملا باز است؛ چیزی که نشانه ای از باغ های اروپایی دارد. تفاوت آخر باغ شاپوری با باغ های ایرانی به جانمایی عمارت در باغ بر می گردد. دیگر عمارت هایی که در باغ های آن زمان شیراز ساخته شده بود در امتداد محور مرکزی باغ قرار داشتند، به طوری که عمارت درست در محور میانی باغ قرار می گرفت و دو سمت آن قرینه می شد. اما عمارت شاپوری در ضلع شمالی باغ ساخته شده است و 90 درجه از محور اصلی فاصله دارد. البته در این باغ نوعی از قرینه سازی دیده می شود؛ به عنوان نمونه، حوض ها و مسیرها نسبت به محور اصلی قرینه هستند اما مدل کاشت درختان و نحوه قرارگیری شان قرینه نیست. نوع گیاهان به کار رفته در اینجا به باغ های ایرانی شباهت دارد. اینکه در میان کرت ها (هر یک از بخش های تقریبا مساوی یک مزرعه یا باغچه)  آب و آب نما دیده می شود، مکان قرارگیری عمارت اصلی و اندازه تقریبی آن، محصور شدن باغ توسط دیوار از دیگر شباهت های این باغ با باغ های ایرانی ست.

این عمارت در سال 1310 در دوره پهلوی اول ساخته شد و در سال 1315 به بهره برداری رسید. عمارتی که به دیگر خانه ها و باغ های هم عصرش شباهت چندانی نداشت و تا دهه ها (تا اوایل دهه هفتاد) در تملک خاندان شاپوری بود. در انتهای این دهه در سال 1378، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این عمارت زیبا را از صاحب اصلی خود خریداری کرد و نام این اثر را در سال 1379 در فهرست آثار ملی ایران قرار داد. بعد از خرید خانه توسط سازمان میراث فرهنگی، این مکان به صورت متروکه و تخریب شده درآمد؛ اما چندی بعد به همت سرمایه گذاری خصوصی مرمت و احیا شد و امروزه به عنوان کافه رستوران و نمایشگاه آثار هنری-فرهنگی استان فارس مورد استفاده قرار می گیرد.مجموعه عمارت شاپوری در زمان ساخت خود معماری بسیار بدیع و مبتکرانه ای داشت و جزو اولین بناهایی بود که با این طرح ساخته می شد.

زمانی که به بنای اصلی نگاه می کنید ساختمانی دو طبقه با سقفی شیروانی می بینید. در نمای ساختمان چیزی که بیشتر از همه توجه را به خود جلب می کند، ستون هایی 14 گانه ای ست که به صورت قرینه، گرداگرد بالکن را فراگرفته و جلوه باشکوهی به آن داده اند. در کنار اینها در ضلع جنوب شرقی نمای اصلی، راهرویی سرپوشیده به چشم می خورد که پایه بالکن طبقه اول است. ضلع جنوب غربی بنا نیز به یک بهارخواب اختصاص دارد که به دلیل انفجار، ستون ها و شیروانی های آن از بین رفته است.تزیینات عمارت شاپوری به اندازه معماری آن چشمگیر و تماشایی ست و یکی از جذابیت های این ساختمان باشکوه محسوب می شود. زمانی که از باغ گذر می کنید و به نمای اصلی خانه می رسید، تزیینات بسیار زیبایی مانند کاشی کاری و گچبری توجه شما را به خود جلب می کند. از جمله مشهورترین تزیینات این بنا یک طرح کاشی کاری خوش رنگ با تقلید از نقوش هخامنشی در پاسارگاد است که در پیشانی ساختمان، چشم را به خود خیره می کند. در این کاشی کاری طرحی از انسان بالدار، در مرکز با رنگ های لاجوردی، قرمز، قهوه ای و سفید به چشم می خورد.

ستون های بلند بالکن که به صورت قرینه ساخته شده اند و هر کدام سه قسمت پایه، ساق و سرستون هستند و با جزییات منحصر به فرد خود ساخته شده اند از دیگر زیبایی های بنای شاپوری به حساب می آیند.نقش حمله شیر به حیوان، نقش حافظ و سعدی در دو گوشه، ستون های گچی ایوان طبقه دوم با سرستون به سبک كرنتی (1)، كاشی كاری گل و گیاه بر روی جرزهای ایوان طبقه پایین، آجر تراش های نما، نقش سرباز هخامنشی به صورت كاشی كاری در فضای داخلی با استفاده از تزیینات چوبی در سقف و مناظر نقاشی شده، نقش هایی هستند که این عمارت با آنها آراسته شده و جلوه زیباتری به خود گرفته است.

بیشتر تزیینات بنا شامل کاشی های هفت رنگ، گچبری ها و نقاشی ها می شود؛ اما چیزی که این نوع از تزیین ها را در عمارت شاپوری متمایز کرده است نحوه به کارگیری و استفاده از آنهاست.  این اندازه در مورد ویژگی های مختلف معماری و ابداع هایی که در ساخت آن به کار رفته صحبت کردیم. بهتر است کمی هم با معمار هنرمند این ساختمان آشنا شویم و در مورد کارهایی که از خود به یادگار گذاشته است بیشتر بدانیم. حاج ابوالقاسم مهندسی، معمار عمارت شاپوری بود و در سال 1270 در خانواده ای هنردوست در شیراز به دنیا آمد. پدر او مانند خود آقای مهندسی از معماران برجسته شیراز به شمار می آمد و مسجد حاج میرزا هادی از کارهای او بود. حاج ابواقاسم خود فردی باهوش، با ذوق و سیلقه فراوان، سخت کوش و تند مزاج بود و لازمه انجام درست کار را عشق و غیرت می دانست. او تمام دوران زندگی اش را برای عمران و آبادانی شهر مادری اش وقف کرد و در سال 1352 از دنیا رفت.